Son günlerde bazı yerel basın organlarında, son olarak “Kocaeli’nin Kayıp Halk Oyunları Gün Yüzüne Çıktı” başlığıyla yayımlanan haberde; Kocaeli’nin halk oyunlarının “kayıp”, “unutulmuş” veya “yedi yıllık gizli bir çalışma ile ilk kez ortaya çıkarılmış” gibi bir algıyla sunulduğu görülmektedir.
Kocaeli Manav Kültürü Dernekleri Federasyonu olarak, bu haberlerde kullanılan dil, kavramlar ve sahiplenme biçiminin kültürel gerçeklikle örtüşmediğini; Manav halkının yüzyıllardır yaşattığı değerleri gölgelediğini; kamuoyunda yanlış bir algı oluşturduğunu vurgulamak için açıklama yapma zorunluluğu doğmuştur.
Aşağıda, söz konusu haberlerdeki ifadelerin neden sorunlu olduğu ve kültürel perspektiften nasıl hatalı bir çerçeve sunduğu açıklanmaktadır.
1. “Kayıp Halk Oyunları” İfadesi Bilimsel ve Kültürel Gerçeklikle Bağdaşmamaktadır
Haberde kullanılan başlık, “Kocaeli’nin Kayıp Halk Oyunları Gün Yüzüne Çıktı”, tarihsel gerçekliğe ters bir kurgudur.
Kocaeli’nin halk oyunları kayıp değildir.
Bu oyunlar:
• Düğünlerde, cemiyetlerde, yaylalarda, asker uğurlamalarında, harmanlarda
• Manav köylerinde kuşaktan kuşağa
• Bugün hâlâ yaşayan ritüeller içinde
kesintisiz biçimde oynanmış ve yaşatılmıştır.
Bu nedenle “kayıp bulundu”, “ilk kez çıkarıldı”, “yeniden hayat buldu” gibi ifadeler;
• Bu kültürü nesiller boyu omuzlarında taşımış büyüklerimizin, ninelerimizin, yaşlılarımızın,
• Manav köy toplumunun,
• Oyunları öğrenen ve yaşatan gençlerimizin,
• Kocaeli Manav camiasının tamamının emeğini ve hafızasını,
• Yüzyıllardır devam eden Manav geleneklerinin,
emeğini ve hafızasını yok sayan bir dildir.
Bizim için sorun, “çalışma yapılması” değil; bu çalışmaların, kültürün gerçek sahiplerini yok sayan bir dille tanıtılmasıdır.
Kültür kayıp değildir; yalnızca doğru tanımlanmamış, doğru tanıtılmamış, doğru kurumlarla birlikte yürütülmemiş çalışmalara kurban edilmektedir
2. Haberde Yer Alan “7 Yıllık Derleme Çalışması” İddiası Şeffaflık Açısından Soru İşaretidir
Yıllık Çalışma Neden Gizli Kaldı ve Neden Şimdi?
Haber, “7 yıl boyunca köy köy gezilerek yüzlerce kişiyle görüşüldüğü ve oyunların derlendiği” ifadelerini içermektedir.
Bu iddiaların ardından doğal olarak şu sorular doğmaktadır:
• Bu 7 yıllık çalışma hangi köylerde yürütülmüştür?
• Manav STK’lar, muhtarlar, köy cemiyetleri bu süreçten neden haberdar edilmemiştir?
• Görüşülen kişiler kimlerdir, bu görüşmeler nasıl kayda alınmıştır?
• Derleme çalışması hangi bilimsel yöntemle, hangi uzmanlarla, hangi kurumsal paydaşlarla yapılmıştır?
• Kültürün gerçek sahiplerinden neden çalışmalar saklanmış, neden kapalı bir süreç yürütülmüştür?
Eğer Kocaeli’nin kültürel mirası adına gerçekten bir derleme çalışması yapıldıysa, bu çalışma şeffaf, katılımcı, bilimsel, paydaşlı yürütülmek zorundadır.
Haberde anlatılan yöntem, kültürel araştırma ilkeleriyle bağdaşmamaktadır.
3. Kocaeli Manav Oyunları Bir Kişinin, Bir Ekibin, Bir Projenin “Mülkiyeti” Değildir
Haberdeki söylem, sanki halk oyunları bir grubun çabasıyla “yeniden icat edilmiş” gibi bir algı yaratmaktadır.
Bu yaklaşım:
• Kültürü tekelleştiren,
• Oyunları kişisel başarı hikâyesine dönüştüren,
• Manav halkını edilgen bir seyirci konumuna iten,
sağlıksız bir sahiplenme biçimidir.
Oysa Kocaeli’nin Manav halk oyunları:
• Bir markanın değil,
• Bir grubun değil,
• Bir gönüllü topluluğun değil,
bizzat Manav halkının ortak belleğidir.
Bu kültürün gerçek sahibi; yüzyıllardır bu topraklarda yaşayan, tarlasını süren, düğününü yapan, türküsünü söyleyen, aşını paylaşan Manav halkının bütünüdür.
Kültürümüz;
• Yemeğiyle,
• Türküsüyle,
• Diliyle,
• Oyunlarıyla,
• Gündelik hayatın tüm ritüelleriyle bir bütündür.
Bu bütünlüğü göz ardı edip, yalnızca sahnedeki oyunu sahiplenmek;
“Kocaeli Manav Kültürü”nü daraltmak, paketlemek ve yönetilebilir bir gösteriye indirgemek anlamına gelir.
Federasyonumuz, böyle bir yaklaşıma ve kültürün kişisel vitrinlere dönüştürülmesine karşıdır.
4. Kültürü Manav Halkının Dışında Yönetmeye Çalışmak Yanlış Yöndür
Haberde sunulan çalışma, Manav halkı ile bağ kurmayan, Manav STK’lar ile paylaşılmayan, yerel hafıza kaynaklarını sürece dahil etmeyen bir yaklaşımla kurgulanmıştır.
Kocaeli’nin kültürünü:
• Manav köylerinin dışında,
• Akademik ve kurumsal paydaşlardan uzak,
• Yerel hafızayı sürece katmadan
“biz çıkardık” söylemiyle sunmak, kültüre yapılabilecek en büyük haksızlıktır.
Manav kültürü;
ancak Manav halkının kendisiyle,
Manav camiasının katılımıyla,
şeffaf ortak çalışmalarla gelişir.
Manav Kültürü’nü doğrudan yaşayan halkın dışında, ayrı bir yerde kurgulayıp “biz yöneteceğiz, biz belirleyeceğiz” anlayışıyla yürütmek;
• Kökü köyde olan bu kültürü merkezden yönetilen bir gösteriye çevirmek,
• Manav halkını seyirci koltuklarına oturtmak,
anlamına gelir.
Biz bu anlayışı kabul etmiyoruz.
Kocaeli Manav Oyunları;
• Sahneye taşınacaksa,
• Tescil edilecekse,
• Müzikleri notaya alınacaksa,
• Kıyafetleri tasarlanacaksa;
Bu süreçlerin tam göbeğinde Manav halkı, Manav dernekleri ve Federasyonumuz olmak zorundadır.
Aksi halde ortaya çıkan ürün, adı Manav olsa bile özü itibarıyla “Manav kültürü”nden uzak düşer.
5. Yetkili Kurumlara Açık Çağrı: Kültür, Sahadan Koparılarak Yönetilemez
Valilik, Büyükşehir Belediyesi, ilçe belediyeleri, Milli Eğitim, Kültür Müdürlüğü, üniversiteler ve kentteki tüm karar vericiler;
“Bu Kültürü Sahiplenen Manav Halkıyla Birlikte Hareket Edelim”
Kocaeli’nin halk oyunları, bireysel çalışmalarla şekillendirilecek bir “lüks proje” değil; bu kentin kimliğinin ana damarlarından biridir.
Bu nedenle:
• Tüm çalışmalar, Manav derneklerinin ve Federasyonumuzun doğal paydaş olduğu bir yapıda yürütülmelidir.
• Kültür, masa başında değil, sahada, köyde, cemiyette, yaşayan hafızada korunur.
• Kocaeli’nin halk oyunlarını sahneye taşıyacak her adım bilimsel, şeffaf, yerel katılımcılığa açık olmak zorundadır.
Kocaeli’nin halk oyunları ve Manav kültürü, sadece bir afişte, sadece bir lansmanda, sadece bir projede “ismi geçen” bir unsur değildir. Bu kentin kimliğinin ana damarlarından biridir.
6. Sonuç: Kültürümüz Kayıp Değil; Manav Halkının Nefesiyle Yaşıyor
Kocaeli halk oyunlarına ilişkin yapılan tüm iyi niyetli çabaları yok saymıyor; ancak dil, yöntem ve sahiplenme biçimindeki eksikleri yüksek sesle ifade etmenin, bu kültüre olan sorumluluğumuzun bir gereği olduğuna inanıyoruz.
Kocaeli’nin halk oyunları ne kayıptır, ne unutulmuştur, ne de yeni keşfedilmiştir.
Bu oyunlar:
• Taş fırınlarımızın dumanında,
• Düğün meydanında,
• Köyün harman yerinde,
• Türkünün sözünde,
• Yemeğin tadında,
• Gençlerin ritminde
bugün de yaşamaktadır.
Kocaeli Manav Kültürü Dernekleri Federasyonu olarak,
Manav kültürünü doğru temsil etmeyen, kültürün sahiplerini dışarıda bırakan, kişisel vitrine dönüştürülen her söylem ve çalışmaya karşı durmaya, kamuoyunu bilgilendirmeye, kültürümüzü bilimsel, yerel ve katılımcı temelde savunmaya devam edeceğiz.
Manav halkını yok sayan, kültürü kendi ellerinde yönetmek isteyen her anlayışa karşı hukuki ve kurumsal çerçevede sözümüzü söylemeye devam edeceğimizi kamuoyuna saygıyla duyururuz.